SMARTCirculair Toolkit – Natuurinclusief en Klimaatadaptief Bouwen

Als je natuurinclusief bouwt heb je gelijk een belangrijk deel van klimaatadaptief bouwen te pakken. Het overlapt elkaar. Met natuurinclusief bouwen breng je de natuur terug in de gebouwde omgeving en dat is goed voor onze gezondheid.

Dus als het gaat over biodiversiteit, dan gaat het over meer dan een vogelkastje, een insectenhotel of een bloemrijke berm. Prachtig maar dat is niet genoeg! Het moet gaan over systemen, over verbindingen, over water en bodem als basis en over leefgebieden.

We willen klimaatadaptie en natuur zodanig combineren dat dit:

  • Voor de bewoners aantrekkelijke groene woonmilieus oplevert
  • De temperatuur in de stad getemperd wordt
  • Water vastgehouden wordt (belangrijk bij hevige regenbuiten)
  • Vogels, vleermuizen, eekhoorns etc een nest kunnen maken
    Zo worden zwaluwen (en vleermuizen) met holle stenen naar Sleeuwijk gelokt om daar de jaarlijkse muggenplaag te beteugelen

Rijksoverheid Richtlijnen

De Rijksoverheid heeft de Maatlat groene klimaatadaptieve omgeving gelanceerd.

Provincie Zuid-Holland

lanceerde het convenant Klimaatadaptief Bouwen.

Factsheets en checklisten

Factsheets 'De Groene Stad' van de Universiteit Wageningen

Onderzoekers van de universiteit Wageningen doen al jaren onderzoek naar de invloed van groen in relatie tot wonen, werken, scholen etc. Ze hebben meerdere heel inspirerende factsheets uitgebracht met tips hoe je groen kunt toepassen in de buitenomgeving.

KLIK HIER om de factsheets te downloaden

De Natuurladder

Geef natuur de ruimte. Bijvangst: meer inheemse biodiversiteit, betere waterkwaliteit en reductie van stikstof. Zorg bijvoorbeeld voor meer water in de wijk. Het vangt hoosbuien op en is  van belang voor recreatie, ontspanning voor kinderen in de wijk én voor de natuur.

5 V’s als basis voor vogels en biodiversiteit: Verbinding, variatie, voedsel, veiligheid en voortplanting. Het gaat om de samenhang. Vogels en andere dieren hebben een plek nodig om een nest te maken, een plek om voedsel te vinden en ze willen veiligheid en beschutting. Dat zijn de basiselementen waar vogels en andere dieren behoefte aan hebben. De bomen en hagen zijn in feite hun wegen en hun winkels.

Ontwerpen en bouwen met de natuur in 5 stappen.

  • LEES HIER de 5 stappen die voor alle bouwprocessen genomen zouden moeten worden

De Natuurladder is een uitgave van Heijmans & DuraVermeer

Checklist Natuurinclusief bouwen

Top 10 maatregelen voor nieuwbouw en gebiedsontwikkeling

  1. Groene verbindingsroutes met grotere parken/natuurgebieden en naar voorzieningen in de omliggende wijken
  2. 3-30-300 streefwaarde
  3. Gevarieerd groen in de wijk met hoge biodiversiteit
  4. Groene fiets- en wandelpaden
  5. Rust- en ontmoetingsplekken in het groen
  6. Gezamenlijke buurt(moes/pluk)tuin
  7. Natuurlijke speelplekken voor kinderen
  8. Water opvangplekken
  9. Groen in de straat vanaf de voordeur
  10. Groene particuliere tuinen

 

Foto: Marjolein Smits van Oyen

Hofbogenpark Rotterdam: openbaar park op het dak

Voormalig spoorviaduct wordt rijke natuurlijke omgeving op hoogte in Rotterdam. De ambitie voor het Hofbogenpark is dat het gaat werken als een spons: al het regenwater van het dak en ook regenwater uit de omgeving wordt landschappelijk gezuiverd.

  • slim watersysteem
    Al het regenwater van het dak en ook regenwater uit de omgeving wordt op hoogte landschappelijk gezuiverd (helofyten en bodem) en vervolgens opgeslagen in een seizoensberging op 25 meter diepte.
  • volop ruimte voor weelderige vegetatie
  • habitat’ voor o.a. egels, vlinders, vleermuizen, mussen en padden
  • klimaatadaptief en natuurinclusief

Beginsel water-bodem-sturend | Het is duidelijk dat er in uiterwaarden, diepste delen van polders en in de kustzone, niet meer kan worden gebouwd.

Ministerie Infra en Water | Water en Bodem zijn sturend

Wonen in Deltagebied Nederland staat onder druk. Eind november 2022 bracht het ministerie een beleidsbrief uit waarin aangegeven wordt hoe we ondermeer met nieuwbouw om moeten gaan. Zeker als dat in (te) laag gelegen, overstromingsgevoelige plekken in Nederland is.

Niet meer bouwen in kwetsbare gebieden

Moet je nog zo bouwen in polders die zo laag staan dat de nok van het huis niet boven de dijk uitkomt? Nee zegt de minister. Dat is onverantwoord met het oog op overstromingen, wateroverlast en/of bodemdaling. De druk op het water- en bodemsysteem is hoog en door klimaatverandering neemt de problematiek rond bodemdaling, overstromingen, wateroverlast, en verdroging toe. Nieuw te ontwikkelen bouwlocaties moeten hier tegen bestand zijn.

Lees de hele beleidsnota hier

Natuurinclusief ontwerpen, start met je onderzoek.

Doe dat wel in samenspraak met de ecoloog om er zeker van te zijn dat het gaat werken.

Hier moet je op letten

 

Natuurinclusief inrichten van de buitenomgeving

Ruimte voor de 5 V’s

Natuurinclusief ontwerpen met en voor meer flora en fauna in de buitenomgeving werkt het beste als je de 5 V’s probeert te combineren in je ontwerp: voedsel, veiligheid, variatie, voortplanting en vocht.

 

Natuurinclusief ontwerpen 5 V’s

Flora en Fauna

Planten worden door dieren gebruikt voor voorplanting, voeding en als schuilplaats. Daarnaast halen ze schadelijke stoffen uit de lucht, filteren het water en zorgen voor schaduw op een hete dag.
Door flora meer te integreren in de gebouwde omgeving zorgen wij ervoor dat ook dieren zich meer welkom voelen in deze omgeving. Daarnaast plukken we zelf ook de vruchten van de voordelen; minder hittestress, schonere lucht en een koelere omgeving op een hete zomerdag.

Dus ga voor een groene oase zodat je daar zelf in de toekomst van kunt genieten. En wil je een gastles over natuurinclusief ontwerpen? Neem dan even contact op.

De Klimaatadaptieve Stad

Groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving

LEES HIER de toelichting op alle genoemde thema’s van Bureau Tauw

Groen/Blauwe Klimaatpositieve Stad

  • Sponspark: een plat park is bij droogte en een heuvellandschap na een regenbui
    Hoe? En wat zuigt de spons weer leeg? Kunnen dat planten zijn? Of een mix van het juiste grondmengsel en de juiste planten?
  • Getijdeparken rondom rivieren en havens in de stad.  Met rietoevers met mooie vlonders, stadstrandjes en drijvende parken.
  • Watersensitieve stad: groene regentuinen, groen/blauwe stroken in centrum en wijken en sponsparken voorzien van planten die veel water vasthouden in de zomer
  • De uitwisseling tussen de onder- en bovengrond kan veel slimmer worden uitgevoerd bij het opvangen van (grote hoeveelheden) regenwater.

Waar ligt welk sponspotentieel? Waar is er in het verleden puin gestort, waardoor er holle ruimtes zijn ontstaan, die we kunnen laten vollopen met water? Of waar heeft de grond een groot absorberend vermogen? Wat is het effect van grondwaterstromen? En welke plantsoorten zijn geschikt voor natte en droge situaties? Als je het niet onderzoekt, weet je het niet.

Rotterdam

In het ontwerp wordt het regenwater dat in het park is gezuiverd, hergebruikt binnen de Hofpleinlijn zelf: in een waterspeeltuin, door een bierbrouwer, in een badhuis, in een wasserette. De restwarmte van het stoken van de bierketels wordt weer geleid naar het badhuis of naar de woningen rondom.

groen blauw Breda

Groen/Blauwe stedelijke omgeving

speciaal voor wegen en garages

Doorlaatbare trottoirs om regenwater zo nodig langzaam op te vangen en te ontwateren

CO2 super slurpers

Anna Paulowna Boom is een super CO2 slurper

Anna Paulowna Boom

Sterk en flexibel als bamboe

De Anna Paulowna boom bereikt in tien jaar tijd een lengte van 12 meter en een doorsnede van 45 tot 60 centimeter. De paulownia boom neemt per hectare jaarlijks zo’n 55 ton CO2 op. Dit komt vooral door de grote bladeren die een diameter kunnen bereiken van 0,80 meter.

Bomen zoals wilgen zijn de meest voordelige keuze voor CO2 opslag: Het kost 5 tot 7 euro per ton CO2. Bos slaat ongeveer 10 ton CO2 op per hectare.

Wilgen

Bomen kunnen beter dan wie of wat dan ook CO2 uit de lucht filteren. Daarom is het belangrijk om wereldwijd ontbossing tegen te gaan en meer bomen te planten. Bovendien is bomen planten de meest voordelige keuze voor CO2 opslag: Het kost 5 tot 7 euro per ton CO2. Bos slaat ongeveer 10 ton CO2 op per hectare.

Wilgen zijn er in bomen en struiken. Ze groeien razend snel en hebben nog meer voordelen. Denk bijvoorbeeld aan de aanleg van wilgen als productiegriend in Veenweide gebieden.

  • Na twee jaar kan er al geoogst worden. Wilgen dragen niet alleen enorm bij aan CO2 opslag.
  • Wilgen doen het ook heel goed in drassige gebieden.
  • Wilgentenen kunnen na verwerking weer gebruikt worden. Bijvoorbeeld als. bodem/oeverbescherming in de GWW.

Alles over het optimaliseren van daken

Groen/blauwe daken

Slim ingerichte groene daken hebben voordelen:

  • ze houden gebouwen koeler, produceren energie, reduceren geluid binnen en buiten, vangen fijnstof af en houden regenwater vast
  • een groen dak gaat twee keer zo lang mee en kan de natuurwaarde versterken

Multifunctionele daken zijn de opvolgers van traditionele sedumdaken. Hiermee transformeren we de gebouwde omgeving tot een gezonde en groene leefomgeving.

polderdak Deze groene daktuin van Sempergreen fungeert tegelijkertijd als dynamische waterberging[/caption]

Deze groene daktuin en fungeert tegelijkertijd als dynamische waterberging

Waterdaken

  • houden hemelwater vast en voeren vertraagd af, o.a. met dynamische sturing
  • minder piekbelasting voor riool en op straat

Natuurdaken

  • Bieden nestgelegenheid en voedsel aan bijen, vlinders en vogels
  • Hoge vegetatie zorgt voor zuivering van de lucht

Sociale daken

  • Zorgen voor meer gebruiksruimte

natuurinclusief, biodivers

Rotterdam is een icoonproject rijker. Het 7.600 m2 grote natuurdak op gebouw ‘De Paperclip’ heeft een recordgrootte in Nederland. Biodiversiteit spant hier de kroon.

Lees alles over het langste natuurdak van Nederland

Energiedaken

  • Verkoelen met 75% besparing op airco-kosten
  • Verkoelen buiten circa 4 graden tijdens een hittegolf
  • Geven 10% meer rendement aan zonnepanelen

En een combinatie van dit soort daken is natuurlijk ook mogelijk. Bouwen waarbij we de natuur terugbrengen naar de stad is belangrijk. Het levert een bijdrage aan:

  • Een prettige leefomgeving
  • De mogelijkheden voor natuurbeleving in de stad
  • Het welzijn van mensen en dieren

Wil je een overzicht van alle mogelijkheden. Kijk dan op:

(met dank aan Irene Mulder, gemeente Den Haag).

Rooftop Walk. Je staat verstelt van de groene biotoop in hartje Rotterdam

Ontwerptool multifunctioneel dak

Merosh heeft een ontwerptool ontwikkeld voor een multifunctioneel dak zodat de haalbaarheid al in een vroeg stadium beoordeeld kan worden.

Multifunctionele daken waarin ruimte is voor wateropvang, energieopwek en biodiversiteit, draagt bij aan de verduurzaming van de stad en is lekker klimaatadaptief.

Klik hier voor de link

Hoe voorkom je lekkage van een Groen Dak

Deze en meer oplossingen vind je via DEZE LINK

Wateropvang en -hergebruik

Hoe groot is het risico op overstromen?

Klik om de kaart om je eigen omgeving te kunnen verkennen

Deltaris heeft kaarten gemaakt met overstromingsrisico’s

Zit je hoog en droog, of woon je in een risicogebied? Deltaris heeft deze kaart uitgebracht (2023). En hoog, dat is betrekkelijk als we terugdenken aan de overstromingen in Limburg in 2021.

KLIK HIER voor de interactieve kaart

Overstromingen

De kans op extreme buien neemt toe en de jaarlijkse neerslag ook met overstromingen tot gevolg. Daarom zijn er tegenwoordig kaarten beschikbaar die aangeven waar de grootste wateroverlast verwacht wordt. We moeten dus proberen knelpunten op te lossen door eerst water vast te houden, dan te bergen en dan af te voeren. Dan kan o.a. door:

  • Waterbassins te maken in parkachtige omgevingen
  • Buffermogelijkheden te maken, Op daken, onder de bestrating etc. Klik op de mogelijkheden van Aquaflow, een Nederlands bedrijf
  • Riolering en open water te creëren

Dit water kan dan weer worden hergebruikt voor toiletten en het besproeien van planten etc.

Hittestress

In stadscentra kan het wel 7 graden warmer zijn dan in parken en het platte land. Dat komt door de hoeveelheid stenen, beton, asfalt en betume daken die de warmte vasthouden. Dat we de opwarming enigszins in de hand houden is belangrijk voor de volksgezondheid. Denk aan:

  • Geen zwarte bitumendaken meer maar groene daken en gevels
    Ook nog goed omdat het water vasthoud en fijnstof en CO2 opneemt
  • Schaduw creëren
  • Stromend water in en om gebouwen
  • Groene tuinen en straatbeplanting zoals bomen

Ultrawitte verf maakt airco overbodig

Amerikaanse materiaalwetenschappers hebben een ultrawitte verf ontwikkeld die 98% van het zonlicht reflecteert!

Het helpt hittestress in steden te voorkomen en reduceert de opwarming van de aarde. En natuurlijk: deze ultrawitte verf helpt gebouwen koel te houden waardoor er minder of geen airco nodig is. Lees meer

Systemen voor gebruik regenwater en hergebruik afvalwater

 

CCL300 Circulaire infrastructuur van plastic afval

CCL300 bevat een geïntegreerd waterfiltersysteem dat het water opvangt, zuivert en vervolgens geleidelijk lokaal infiltreert in de ondergrond. Met de introductie van de CCL-varianten komt het productaanbod van PlasticRoad in een volgende fase. Zo worden de kunststof wegelementen inmiddels op grotere schaal geproduceerd.

CCL200
Geen geïntegreerd hemelwaterafvoer of monitoring nodig? Dan is de CCL200 een mooi, duurzaam alternatief voor een wegverharding als toevoeging op een bestaand hemelwaterriool. De CCL200 vangt regenbuien op, waarna het water deels lokaal geïnfiltreerd wordt. Middels een overstort wordt het systeem gekoppeld aan een bestaand hemelwaterriool zodat u een duurzame, modulaire en flexibele wegverharding heeft.

Plastic Road

CirculinQ is de nieuwe naam van Plastic Road (april 2023)

CirculinQ is gespecialiseerd in waterbergende, circulaire elementverhardingen voor parkeerplekken, fiets- en voetpaden. Alle producten dragen bij aan klimaatadaptief, infra en inrichting van de buitenomgeving. Denk aan de circulariteit van water en gebruikte grondstoffen, klimaatadaptatie en modulariteit.

Waterhergebruik kun je ook speels gebruiken

Wateropvang wordt belangrijker naarmate het klimaat meer verandert. Het is nu half juli 2018 en er is de afgelopen drie maanden nauwelijks regen gevallen.

En als het regent lijkt het wel een tropische moesson en kan het rioleringssysteem het niet aan met als gevolg overstromingen.

Dus moeten we slimmer met water omgaan. Opvangen als er heel veel valt en zoveel mogelijk water hergebruiken.

Lees hier alles over:

Wateropvang en hergebruik

Aquaflow intelligente waterberging, putje[/caption]

Aquaflow
Wateropslag op het dak van een pand

Met dit Aquaflow-systeem verzamel je regenwater op daken of onder gepleisterde binnenplaatsen, en slaat het op zodat u er een druppel van moet morsen. Ze staan ​​garant voor een hoge kwaliteit van opgeslagen water waardoor u met dit systeem bijdraagt ​​aan een duurzaam watersysteem.

Waterplein Rotterdam

De parkeergarage Rotterdam Museumpark is verdubbeld en is nu een van Nederlands grootste ondergrondse waterbergingen met een capaciteit van 10 miljoen liter.

Natte Krat irrigatiesysteem bespaart jaarlijks honderden liters schoon drinkwater

De Natte Krat

Hoe kun je zo efficiënt mogelijk met opgevangen regenwater je planten sproeien? Een regenton is al een goed begin, maar het kan beter met deze Natte Krat met een waterbuffer van 400 liter.

In deze watervoorraad zit een plantenbak geïntegreerd, zo kunnen ze zelfs in een periode van hevige droogte ongeveer vier weken ‘drinken’ van deze waterbuffer. Zo hoef je je zelfs in een hete zomerperiode geen zorgen te maken: je planten blijven groen. Klik hier voor de folder

Meer inspiratie voor het ontwerp van een groen/blauwe stad vind je hier

Meer watersystemen van het voorkomen van overstromingen tot filtering vind je hier

Systemen voor gebruik regenwater en hergebruik afvalwater

Wateropvang en waterhergebruik

Aandacht voor onze fauna

Help, we maken een gebiedsontwerp maar er zitten beschermde diersoorten

Tips van de ecoloog

  • Neem ecologie zo snel mogelijk mee in het ontwerpproces
  • Doe een quickscan
  • Bepaal het aanvullend onderzoek (op basis van de aangetroffen en soms ook beschermde soorten) volgens de protocollen
  • Houd rekening met een ontheffingsaanvraag want dat kost (heel) veel tijd voordat de ontheffing wordt verleend!
    Deze wordt aangevraagd bij de provincie
  • de ontheffingsaanvraag gebeurt vaak via de omgevingsvergunning. Dit duurt 26 weken
  • als je het loskoppelt van de omgevingsvergunning duurt het 13 weken

 

door  E.C.O. Logisch Adviesbureau
Bekijk de video of lees het artikel Help, we maken een gebiedsontwerp maar er zitten Vleermuizen

Femke Jochems van Vogelbescherming

“Ik zie natuurinclusief bouwen als het integraal meenemen van natuur in je plannen en ontwerpen op de schaal en manier die bij het plan past. Niet alles kan overal, maar overal kan wel iets. En zo geef je niet alleen ruimte aan vogels en vleermuizen, maar ook een gezondere leefomgeving voor mensen. De aanwezige vogels en vleermuizen laat gewoon zien dat je een gezonde leefomgeving hebt weggezet.”

Natuurinclusief ontwerpen – masterclass adviesbureau E.C.O. Logisch

Als je bijvoorbeeld een nieuwe woonwijk aanlegt vraag je dan af hoe je de groenvoorziening zo inpast dat die een waarde heeft voor zowel de natuur als de samenhang van de wijk. Overal waar je verharding toepast moet je ook iets met watercompensatie doen. TIP: Dus doe eerst onderzoek!

Voor contact en meer Lees het hele artikel n.a.v. de masterclass van 25 mei 2020

Vogelveilig glas

Vogelsterfte – Honderdduizenden vogels vliegen zich naar schatting jaarlijks te pletter tegen ramen. Dit is te voorkomen met vogelveilig glas

 

Veel kantoorgebouwen zijn hoog, met spiegelend glas en vooral trekvogels vliegen hier vaak tegenaan.

Er is inmiddels ‘vogelveiligheidsglas’ in de handel. Dat heeft een coating over het glas, waar een voor mensen ‘onzichtbaar’ UV-patroon in zit, dat voor vogels wel zichtbaar is. Klik op de link.

Achtergrondinfo en Inspiratie

Ken je de struikrovers al?

Stichting Struikroven redt planten en bomen op slooplocaties en geven dat een nieuwe bestemming. Vaak in opdracht van woningcorporaties, projectontwikkelaars en gemeenten.


 

11 adviezen van NVB aan projectontwikkelaars en overheden voor natuurinclusieve projecten

  1. Neem de tijd om draagvlak te ontwikkelen
    Onwetendheid hoort bij de transitie. We moeten de tijd nemen, waarbij het belangrijk dat we telkens het onderwerp blijven aanstippen om bewustwording te creëren.
  2. Pak projecten probleemspecifiek aan
    Stel jezelf de vragen ‘Wat is híer het probleem?’ en ‘Wat is er nodig om de volgende stap te maken?’. Vermijd daarbij om te veel in een keer te willen aanpakken.
  3. Er moet een marktgedragen normering of methodiek komen, dat kan de transitie sterk stimuleren
    Dit werkt het beste door gezamenlijk te kijken naar welke tools en methodes er al liggen om berekeningen te maken.
  4. Betrek de waarden van groen voor de mens: de bewoner en gebruiker van het plangebied
    Dat maakt natuurinclusief bouwen toekomstbestendiger, want dan wordt de meerwaarde blijvend herkend. Daar zijn al voorbeelden van, van meer sociale samenhang tot de huur die sneller betaald wordt.
  5. Geef nieuwe concepten om anders met stadsgroen om te gaan de ruimte
    Voorbeeld: in het geval van ‘struikroven’ wordt groen gered dat anders verloren zou gaan door de sloop van bijvoorbeeld een woonwijk.
  6. Maak groenexpertise onderdeel van bouwteams
    Dan kun je vanaf begin af aan al de belangen bundelen. Opgaves zijn tegenwoordig zo complex, dus ga vroeg met elkaar om tafel en geeft groenspecialisten een rol.
  7. Maak de baten inzichtelijk door te monitoren
    Effecten van groen voor de bewoners moeten gemeten en geborgd worden, bijvoorbeeld door na aanleg van een project nog vijf jaar lang te monitoren.
  8. Kijk ook naar kleine voorbeelden. Je kunt niet alle opgaven in één keer tackelen, dus neem kleine stapjes. Die creëren enthousiasme.
  9. Bekijk het bouwproces vanuit de functionaliteit: welk effect wil je bereiken?
    Denk na over de positieve effecten die je kunt toevoegen. Hoe maakt het gebouw de locatie of het gebied beter?
  10. Wees niet bang om soms ook verbeelding te laten zien.
    Zo creëerde Ermi van Oers het Park van Morgen, waarin planten energie opwekken voor verlichting.
  11. Het is én én én. Bovenstaande methodes, adviezen en oplossingen zijn op zichzelf geen wondermiddelen die de transitie gaan dragen, maar gebundeld brengen ze het onderwerp in een versnelling.

Natuurinclusief bouwen wordt ‘het nieuwe normaal’

  1. Kijk eens op de site van het KAN-Netwerk
    Projectontwikkelaars, bouwbedrijven en gemeenten sluiten zich aan bij het KAN platform om kennis te ontwikkelen en ervaringen te delen op het gebied van klimaatadaptief bouwen, wateroverlast, hittestress, biodiversiteit en natuurwaarde.
  2. Het Programmabureau Natuurinclusief
    samenwerking van het ministerie van LNV, Alle provincies, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Landschappen NL
    Zij hebben een ‘Agenda Natuurinclusief’ uitgebracht op de thema’s:

    • – Bouw
    • – Energie
    • Financiën
    • Infrastructuur
    • – Landbouw
    • – Onderwijs / Bewustwording
    • – Vrijetijdseconomie
    • – Water

  3. Inspiratieboek biobased en natuurinclusief bouwen

  4. Inspiratieboek ‘circulaire opties voor schoolgebouwen’

Toolkit